W artykule 3 prawa budowalnego zawarto słowniczek do ustawy. Jako inżynierowie pracujący na normach budowlanych jesteśmy przyzwyczajeni do dość rozbudowanego wstępu przestawiającego definicję i symbole oznaczeń wzorów zawartych w normie. Przeważnie ta część jest dość dobrze rozbudowa. Akty prawne w postaci ustaw i rozporządzeń rozpoczynają się podobnie jednakże nie definiują wszystkich określeń które zawarto w przepisach a jedynie te najbardziej istotne z punktu widzenia prawodawcy, jakby nie patrzeć prawodawca decyduje o ilości definicji zawartych w danym akcie prawnym.
Artykuł 3 prawa budowlanego zawiera na dzień dzisiejszy 23 definicje, mniej i bardziej istotne dla poszczególnych uczestników procesu inwestycyjnego. Nie są to wszystkie definicje zawarte
w ustawie, ponieważ kilka możemy odnaleźć w dalszych artykułach, jednakże nie są one przedstawione wprost a bardziej poprzez opis kompetencyjny.
Pierwsze osiem definicji doprecyzowują niejako zakres stosowania prawa budowlanego. Przypomnijmy że ustawa „normuje działalność obejmującą sprawy projektowania, budowy, utrzymania i rozbiórki obiektów budowlanych”, a omawiane definicję dotyczą właśnie kwestii czym jest obiekt budowlany i jakie grupy obiektów budowlanych przewiduje ustawa. W wyjaśnieniu niektórych z nich postaram się wspierać orzecznictwem sądowo-administracyjnym.
„Art. 3. Ilekroć w ustawie jest mowa o:
1) obiekcie budowlanym – należy przez to rozumieć budynek, budowlę bądź obiekt małej architektury, wraz z instalacjami zapewniającymi możliwość użytkowania obiektu zgodnie z jego przeznaczeniem, wzniesiony z użyciem wyrobów budowlanych;
2) budynku – należy przez to rozumieć taki obiekt budowlany, który jest trwale związany z gruntem, wydzielony z przestrzeni za pomocą przegród budowlanych oraz posiada fundamenty i dach;
2a) budynku mieszkalnym jednorodzinnym – należy przez to rozumieć budynek wolno stojący albo budynek w zabudowie bliźniaczej, szeregowej lub grupowej, służący zaspokajaniu potrzeb mieszkaniowych, stanowiący konstrukcyjnie samodzielną całość, w którym dopuszcza się wydzielenie nie więcej niż dwóch lokali mieszkalnych albo jednego lokalu mieszkalnego i lokalu użytkowego o powierzchni całkowitej nieprzekraczającej 30% powierzchni całkowitej budynku;
3) budowli – należy przez to rozumieć każdy obiekt budowlany niebędący budynkiem lub obiektem małej architektury, jak: obiekty liniowe, lotniska, mosty, wiadukty, estakady, tunele, przepusty, sieci techniczne, wolno stojące maszty antenowe, wolno stojące trwale związane z gruntem tablice reklamowe i urządzenia reklamowe, budowle ziemne, obronne (fortyfikacje), ochronne, hydrotechniczne, zbiorniki, wolno stojące instalacje przemysłowe lub urządzenia techniczne, oczyszczalnie ścieków, składowiska odpadów, stacje uzdatniania wody, konstrukcje oporowe, nadziemne i podziemne przejścia dla pieszych, sieci uzbrojenia terenu, budowle sportowe, cmentarze, pomniki, a także części budowlane urządzeń technicznych (kotłów, pieców przemysłowych, elektrowni jądrowych, elektrowni wiatrowych, morskich turbin wiatrowych i innych urządzeń) oraz fundamenty pod maszyny i urządzenia, jako odrębne pod względem technicznym części przedmiotów składających się na całość użytkową;
3a) obiekcie liniowym – należy przez to rozumieć obiekt budowlany, którego charakterystycznym parametrem jest długość, w szczególności droga wraz ze zjazdami, linia kolejowa, wodociąg, kanał, gazociąg, ciepłociąg, rurociąg, linia i trakcja elektroenergetyczna, linia kablowa nadziemna i, umieszczona bezpośrednio w ziemi, podziemna, wał przeciwpowodziowy oraz kanalizacja kablowa, przy czym kable zainstalowane w kanalizacji kablowej, kable zainstalowane w kanale technologicznym oraz kable telekomunikacyjne dowieszone do już istniejącej linii kablowej nadziemnej nie stanowią obiektu budowlanego lub jego części ani urządzenia budowlanego.
4) obiekcie małej architektury – należy przez to rozumieć niewielkie obiekty, a w szczególności: a) kultu religijnego, jak: kapliczki, krzyże przydrożne, figury, b) posągi, wodotryski i inne obiekty architektury ogrodowej, c) użytkowe służące rekreacji codziennej i utrzymaniu porządku, jak: piaskownice, huśtawki, drabinki, śmietniki;
5) tymczasowym obiekcie budowlanym – należy przez to rozumieć obiekt budowlany przeznaczony do czasowego użytkowania w okresie krótszym od jego trwałości technicznej, przewidziany do przeniesienia w inne miejsce lub rozbiórki, a także obiekt budowlany niepołączony trwale z gruntem, jak: strzelnice, kioski uliczne, pawilony sprzedaży ulicznej i wystawowe, przekrycia namiotowe i powłoki pneumatyczne, urządzenia rozrywkowe, barakowozy, obiekty kontenerowe, przenośne wolno stojące maszty antenowe;
5a) przenośnym wolno stojącym maszcie antenowym – należy przez to rozumieć wszelkie konstrukcje metalowe bądź kompozytowe, samodzielne bądź w połączeniu z przyczepą, rusztem, kontenerem technicznym, lub szafami telekomunikacyjnymi, posadowione na gruncie, wraz z odciągami, balastami i innymi elementami konstrukcji, instalacją radiokomunikacyjną i infrastrukturą zasilającą, przeznaczone do wielokrotnego montażu i demontażu bez utraty wartości technicznej;”
1) Definicja obiektu budowlanego składa się z trzech podstawowych części i jest najważniejszą definicją ustawy, gdyż cała ustawa odnosi się właśnie do obiektów budowlanych. Część pierwsza wskazuje iż obiekt budowlany to budynek, budowla lub obiekt małej architektury, zatem każdy przedmiot badań podlegający ustawie musi zostać w pierwszej kolejności zakwalifikowaniu do jednej z powyższych trzech grup. Część druga wskazuje na możliwość użytkowania obiektu zgodnie z przeznaczeniem, zatem obiekt budowlany musi mieć z góry ustaloną funkcję, przeznaczenie oraz jego forma, konstrukcja, stan musi umożliwiać wykorzystanie tej funkcji. Część trzecia odnosi się do użycia wyrobów budowlanych do wzniesienia obiektu. W myśl powiedzenia „nie wszystko złoto co się świeci” nie wszystko co przypomina obiekt budowlany musi nim być. Należy jeszcze wyjaśnić kwestię „wyrobu budowlanego”. Ustawa prawo budowlane nie definiuje czym jest wyrób budowlany ale robi to ustawa o wyrobach budowlanych (Dz. U. z 2020 r. poz. 215, 471) Zgodnie z art. 2 pkt 1 ustawy o wyrobach „Ilekroć w ustawie jest mowa wyrobie budowlanym – należy przez to rozumieć wyrób budowlany, o którym mowa w art. 2 pkt 1 rozporządzenia Nr 305/2011”. Rozporządzenie nr 305/2011 to Rozporządzenie Parlamentu Europejskiego i Rady (UE) Nr 305/2011 z dnia 9 marca 2011 r. ustanawiające zharmonizowane warunki wprowadzania do obrotu wyrobów budowlanych i uchylające dyrektywę Rady 89/106/EWG. W rozdziale pierwszym art. 2 pkt 1 i 2 zdefiniowano wyrób budowlany oraz zestaw wyrobów, „Na użytek niniejszego rozporządzenia stosuje się następujące definicje: „wyrób budowlany” oznacza każdy wyrób lub zestaw wyprodukowany i wprowadzony do obrotu w celu trwałego wbudowania w obiektach budowlanych lub ich częściach, którego właściwości wpływają na właściwości użytkowe obiektów budowlanych w stosunku do podstawowych wymagań dotyczących obiektów budowlanych; „zestaw” oznacza wyrób budowlany wprowadzony do obrotu przez jednego producenta jako zestaw co najmniej dwóch odrębnych składników, które muszą zostać połączone, aby mogły zostać włączone w obiektach budowlanych.” Kluczowym punktem definicji jest stwierdzenie iż wyrób budowlany to każdy wyrób wyprodukowany i wprowadzony do obrotu w celu trwałego wbudowania w obiekt budowlany. Zatem podsumowując obiekt budowlany to budynek, budowa lub obiekt małej architektury z pewną ustaloną funkcją użytkową wzniesiony za pomocą wyrobów budowlanych czyli takich wyrobów które są przeznaczone do trwałego wbudowania w ten obiekt. Jak wyżej nie wszystko złoto co się świeci.
2) Nie mniej zawiła jest definicja budynku która składa się czterech z punktów, ustawodawca nie przesądził czy wszystkie cztery punkty należy spełnić aby obiekt budowlany charakteryzował się mianem budynku. Budynek zatem jest 1. trwale związany z gruntem; 2. wydzielony z przestrzeni za pomocą przegród budowlanych; 3. posiada fundamenty; 4. i dach. Gdy mówiąc o budynku myślimy np. o budynku mieszkalnym, budynku użyteczności publicznej jak kino, szpital, biurowiec… powyższa definicja nie wzbudza w nas żadnych emocji. Problemem może okazać się balansowanie na granicy definicji chociażby w kontekście popularnych, niezdefiniowanych żadnym aktem prawnym wiat. Prawo nie definiuje czym jest trwałe związanie z gruntem zatem zrobiło to NSA „O braku trwałego związania z gruntem nie świadczy fakt posadowienia inwestycji na bloczkach betonowych (cegłach). Istnienie fundamentów nie jest jedynym wyznacznikiem kwalifikacji prawnej budynku jako trwale związanego z gruntem, ponieważ aktualnie dostępne środki techniczne pozwalają także na zastosowanie innych rozwiązań technicznych pozwalających na trwałe związanie obiektu budowlanego z gruntem. Cecha „trwałego związania z gruntem” sprowadza się do posadowienia obiektu na tyle trwale, by zapewnić mu stabilność i możliwość przeciwdziałania czynnikom zewnętrznym, mogącym go zniszczyć lub spowodować przesunięcie czy przemieszczenie na inne miejsce.” Naczelny Sąd Administracyjny
w wyroku z 17.1.2020 r., II OSK 536/18. Zwróćmy uwagę na dwie rzeczy. 1. Sędziowie WSA I NSA to prawnicy; 2. „posadowienie obiektu na tyle trwale, by zapewnić mu stabilność i możliwość przeciwdziałania czynnikom zewnętrznym, mogącym go zniszczyć lub spowodować przesunięcie czy przemieszczenie na inne miejsce” to niemal założenia SGU – stanu granicznego użytkowalności. Definicja stworzona przez NSA mocno współgra z wytycznymi normowymi odpowiadającymi za bezpieczne użytkowanie obiektu, co może wskazać iż każdy obiekt budowlany jest trwale związany z gruntem. Przechodząc do punktu drugiego czyli wydzielenia z przestrzeni za pomocą przegród budowlanych, musimy pamiętać iż budynek jako obiekt budowlany wznosimy z wyrobów budowlanych, tak więc przegrody budowlane – pionowe jako ściany i poziome jako stropy – wzniesione muszą być z wyrobów budowlanych. Czym jest samo wydzielenie z przestrzeni, dobre pytanie. W tym miejscu również należy posiłkować się orzecznictwem sądowo-administracyjnym. Niestety linia orzecznicza jest bardzo zróżnicować, co gorsza jest niespójna w kontekście podstawy orzekania w zakresie prawa budowlanego i podatkowego, aczkolwiek oba odłamy orzecznicze korzystają wzajemnie ze swoich wyroków. Wojewódzki Sąd Administracyjnego w Poznaniu w wyroku z dnia 17 lipca 2019 r. II SA/Po 255/19 rozpatrując sprawę z punktu widzenia prawa budowlanego posiłkował się orzeczeniem NSA zapadłym w sprawie podatkowej. „W orzecznictwie wskazuje się również, że pojęcie przegród budowlanych jest szerokie i nie ogranicza się do ścian w tradycyjnym rozumieniu. Tą kategorią pojęciową należy objąć również inne elementy struktury budynku, które mogą pełnić tę samą funkcję co ściana, i które strukturalnie wydzielają budynek lub jego część z przestrzeni. Przegrodą budowlaną mogą być filary, słupy, kolumny, które w sensie konstrukcyjnym mogą pełnić tę samą funkcję co ściana i które strukturalnie wydzielają budynek lub jego część z przestrzeni. Funkcja przegrody budowlanej to wyodrębnienie (a nie zamknięcie) budynku od okalającej go przestrzeni (wyrok Naczelnego Sądu Administracyjnego z dnia 11 maja 2016 r., sygn. akt: II FSK 1581/15, LEX nr 2032356, wyrok Wojewódzkiego Sądu Administracyjnego w Lublinie z dnia 7 lutego 2018 r., sygn. akt: I SA/Lu 999/17, LEX nr 2457520) .” Powyższe może wskazywać iż wydzielenie z przestrzeni za pomocą przegród budowlanych może w oczach organów aab, nb oraz sądów administracyjnych być bardzo uznaniowe. Myślę ze punkty trzeci i czwarty nie wymagają szerszego komentarza gdyż z punktu widzenia inżyniera pojęcie fundamentu i dachu nie jest nam obce. Pamiętajmy jedynie że technika nie śpi i na każdym kroku może nas zaskoczyć nowatorskimi formami fundamentów oraz dachów.
2a) budynek mieszkalny jednorodzinny to przede wszystkim budynek, a więc obiekt trwale związany z gruntem, wydzielony z przestrzeni posiadający fundament i dach. Budynek mieszkalny może być wolnostojący, w zabudowie bliźniaczej, szeregowej i grupowej, co oznacza że pojęcie „bliźniak” czy „szeregówka” to duże uproszczenia. Cały czas mówimy o budynku, gdy w grę wchodzi zabudowa bliźniacza to mowa jest o dwóch budynkach przylegających do siebie. Zabudowa szeregowa to co najmniej trzy przylegające budynki w szeregu czyli jeden obok drugiego. Zabudowa grupowa, jest mało spotykana i dość enigmatyczna, wyobraźmy ja sobie jako cztery budynki przylegające dwiema ścianami do kolejnych, coś na wzór czterolistnej koniczyny. W dalszej części definicji mowa jest o przeznaczeniu budynku jako zaspokajaniu potrzeb mieszkaniowych, stanowiącym konstrukcyjną całość – zatem w przypadku zabudowy bliźniaczej, szeregowej czy grupowej każdy budynek musi być niezależny. Dodatkowo w budynku możemy wydzielić maksymalnie dwa lokale mieszkalne – budynek „dwurodzinny” lub jeden lokal mieszkalny i jeden usługowy o powierzchni maksymalnej 30% powierzchni budynku. Nie doprecyzowano czy chodzi o powierzchnię zabudowy, całkowitą czy użytkową, ale logika podpowiada że chodzi o powierzchnię użytkową.
3) Definicja budowli jest dość wymijająca i w zasadzie nie istnieje. Przez budowlę należy przez rozumieć każdy obiekt budowlany niebędący budynkiem lub obiektem małej architektury. Następnie ustawa dodaje otwarty katalog przykładowych budowli. Kwalifikując obiekt jako budowlę musimy powinniśmy odszukać ten obiekt we wspomnianym katalogu przykładów a jeżeli go tam nie znajdziemy, wykluczyć go jako budynek i obiekt małej architektury, co jak wskazuje definicja budynku może nie być takie oczywiste.
3a) Obiekt liniowy nie wymaga głębszego komentarza dlatego pozwolę sobie przejść dalej.
4) Definicja małej architektury podobnie jak definicja budowli nie wskazuje na większe konkrety, poza zwrotem „niewielkie obiekty” i szeregiem przykładów. Tutaj podobnie samodzielnie musimy wykazać się własną inwencją i dany przypadek zaszeregować do małej architektury lub budowli. Pomocne będzie orzecznictwo sądowe. Naczelny Sąd Administracyjny w wyroku z dnia 17 października 2017 r. II OSK 680/17 orzekł „Przez obiekt małej architektury ustawa - Prawo budowlane rozumie niewielkie obiekty, w szczególności obiekty użytkowe służące rekreacji codziennej i utrzymaniu porządku, jak: piaskownice, huśtawki, drabinki, śmietniki (art. 3 pkt 4 lit. c). Organ odwoławczy miał na względzie, że ustawowa definicja obiektu małej architektury ma charakter otwarty, gdyż wyliczenie z art. 3 pkt 4 Prawa budowlanego wyznacza jedynie zakres znaczeniowy tego pojęcia, co oznacza, że do obiektów małej architektury mogą zostać zaliczone jedynie obiekty posiadające właściwości analogiczne, co obiekty wymienione w tym przepisie. Uznał jednak, że rozmiary przedmiotowego obiektu, niezależnie od jego funkcji, a priori wyłączają możliwość uznania go za obiekt małej architektury. W nawiązaniu do stanowiska organu, zaakceptowanego przez Sąd I instancji należy zauważyć, że uznanie konkretnego obiektu budowlanego za obiekt małej architektury ma charakter bardziej ocenny niż kwalifikacja określonych obiektów jako budynki. Poprawna kwalifikacja będzie najczęściej możliwa po dokonaniu analizy na tle konkretnego stanu faktycznego, z uwzględnieniem całokształtu zgromadzonego materiału dowodowego oraz rozważeniu celu danej regulacji prawnej (Prawo budowlane, Komentarz pod red. Z. Niewiadomskiego, Warszawa 2009, s. 49-51). W judykaturze prezentowane jest również stanowisko, w świetle którego kwestia oceny ustawowego określenia "mała architektura" jako odpowiednio dookreślającego ten specyficzny obiekt budowlany może być w pewien sposób zrelatywizowana przez rozmiary i charakter otoczenia, a także przez pełnioną funkcję zabudowy na danym terenie. Wskazuje się wobec tego, że pojęcie małej architektury jest związane, obok gabarytów, m.in. z funkcją pewnej specyficznej użyteczności, zarówno o wymiarze materialnym, jak i niematerialnym. Funkcja ta polega m.in. na umożliwieniu korzystania z takiego obiektu dla celów przejawiana kultu religijnego, rekreacyjnych, porządkowych. Z punktu widzenia wartości jakie chroni Prawo budowlane, budowa tych obiektów powinna być niestwarzająca zagrożenia podczas prowadzenia budowy, jak i dla ewentualnych użytkowników, niewiążąca się w sposób relewantny dla prawa z oddziaływaniem na czyjeś interesy (por. prawomocny wyrok WSA w Krakowie z dnia 12 maja 2016 r., sygn. II SA/Kr 282/16).”. Powyższe wskazuje iż definicja małej architektury zawarte w prawie budowlanym ma bardzo przykładowe i obrazowe zastosowanie, natomiast każdy przypadek wymaga odrębnej analizy nie tylko pod względem wymiarów samego obiektu ale również oceny otoczenia w której ma powstać.
5) tymczasowe obiekty budowlane zostały owiane pewnym mitem który należy rozwiać. Obiekt tymczasowy nie musi zostać rozebrany przed upływem 180 dni. Powyższy okres wynika jedynie z trybu zgłoszenia budowy takiego obiektu. Sedno tkwi w tym że gdy chcemy obiekt tymczasowy wznieść na zgłoszenie to należy go rozebrać przed upływem 180 dni. Jeżeli obiekt stawiamy w oparciu o uzyskane pozwolenie na budowę takiego limitu już nie mamy. Tymczasowy obiekt budowlany to przede wszystkim obiekt budowlany a zatem budynek budowla lub obiekt małej architektury z przedrostkiem tymczasowy – tymczasowy budynek, tymczasowa budowla, tymczasowy obiekt małej architektury – co prawda takiego nie spotkałem ale prawo to umożliwia. Definicja tymczasowego obiektu budowlanego składa się z trzech niezależnych części. Oznacza to że definicja obiektu budowlanego za pomocą przecinków ukazuje nam tak naprawdę trzy niezależne definicje. 1. Obiekt użytkowany okresowo, krócej niż jego trwałość techniczna. 2. Obiekt przeznaczony do rozbiórki lub przeniesienia w inne miejsce. 3 Obiekt nietrwale powiązany z gruntem. Ta definicja rodzi pewne problemy. Pierwsza i druga część są dość logiczne i przedstawiają sedno sprawy. Tymczasowy obiekt budowlany powstaje aby można go było tymczasowo użytkować, aż do jego „śmierci technicznej”, lub do czasu przeniesienia go w inne miejsce lub rozbiórkę. Tutaj świetnymi przykładami są wszelkie obiekty zaplecza technicznego budowy, które przecież są obiektami tymczasowymi z określonym terminem użytkowania – do zakończenia budowy. Problem stanowi trzecia część definicji – obiekt nietrwale powiązany z gruntem. Idąc w ślad za orzecznictwem NSA przytoczonym przy definicji budynku praktycznie każdy obiekt budowlany jest trwale powiązany z gruntem, zatem rodzące się pytanie brzmi jak wygląda nietrwałe powiazanie z gruntem. Tu należy zwrócić uwagę iż ustawa prawo budowlane pisana w pierwszej połowie lat 90 zakładała pewne utarte standardy, w postaci ciężkich betonowych fundamentów i powiązania obiektu z gruntem przez te fundamenty. Po 20-25 latach sytuację odwróciło orzecznictwo NSA które wprowadziło podstawowe założenia – brak fundamentów nie przesądza o braku trwałego powiazania z gruntem, oraz trwałe powiązanie to powiazanie stateczne i stabilne. Zatem teza iż każdy obiekt jest trwale powiązany z gruntem wydaje się być słuszna w okolicznościach orzecznictwa, a definicja wymaga korekty przez ustawodawcę.
5a) Powyższe definicje nakreślają obiekt budowlany i jego grupy czy kategorie. Warto tu wspomnieć jeszcze o „epidemicznym” rozszerzeniu ustawy o punkt 5a) „przenośnym wolno stojącym maszcie antenowym” Przepis został na stałe wkomponowany w prawo budowalne a powstał na potrzeby szybkiego rozszerzenia zasięgu usług teleinformatycznych z uwagi na konieczność wdrożenia zdalnego nauczania i zdalnej pracy. Pewne niebezpieczeństwo niesie tu treść definicji w zakresie „połączeniu z przyczepą”, wskazujący że zestaw anten z stacją zasilania i przekaźników zamontowany na naczepie samochodowej stanowi obiekt budowlany.
Na zakończenie pochylmy się jeszcze nad punktem 9) „urządzeniach budowlanych – należy przez to rozumieć urządzenia techniczne związane z obiektem budowlanym, zapewniające możliwość użytkowania obiektu zgodnie z jego przeznaczeniem, jak przyłącza i urządzenia instalacyjne, w tym służące oczyszczaniu lub gromadzeniu ścieków, a także przejazdy, ogrodzenia, place postojowe i place pod śmietniki;”. Urządzenie budowlane nie stanowi samodzielnego obiektu budowlanego a urządzenie techniczne umożliwiające prawidłowe korzystanie z obiektu budowlanego zgodnie z przeznaczeniem. Namacalnym przykładem może być działka zabudowa budynkiem mieszkalnym jednorodzinnym, gdzie budynek jest obiektem budowlanym, a dojścia, dojazdy, place pod śmietniki, ogrodzenia, przyłącza i podziemne odcinki instalacji będą stanowić urządzenia umożliwiające użytkowanie obiektu zgodnie z przeznaczeniem.
Dziękuję i Pozdrawiam. Marek Jurkiewicz